گوهرهای سیلان در گذر تاریخ

مارکو پولو از سفر خود در سال 1292 نوشت: "می خواهم شما درک کنید که جزیره سیلان، بخاطر اندازه اش، بهترین جزیره جهان است و از جریاناتش یاقوت سرخ، یاقوت کبود، توپازها، آمیتست ها و گارنت می آیند". از زمان مارکو پولو تغییرات زیادی در آن بوجود نیامده بجز این که سری لانکا با ازدیاد جمعیت و اقتصاد متزلزل مواجه شده است. با این حال، به نظر می رسد عرضه سنگ های قیمتی آن بی پایان می باشد.

سری لانکا که به عنوان "جعبه جواهری از اقیانوس هند" شناخته شده- و احتمالا هیچ جای دیگری روی زمین مثل آن نیست- گونه ها و انواع سنگ های قیمتی و گوهرهای زیبا را به وفور تولید می کند.

این جزیره در جهان باستان تحت عنوان Taprobane (به یونانی یعنی: مس رنگی) معروف بود. بومیان کشور سریلانکا یا وداها (Veddahs) هنگام استحمام در رودهای جاری بدون موج ، متوجه سنگریزه های رنگی پراکنده در کف شنی آنها شدند. تا سال 500 قبل از میلاد مسیح (B.C. ) هم این گوهرها جای دیگری کشف نشد تا اینکه بوداییان فاتح از هند شمالی نیز سنگ های درون رودخانه ها را کشف و شروع به سوار کردن سنگ های راف روی جواهر خام کردند.

آنها سنگ ها را با بازرگانانی از خارج از کشور مبادله کردند و در نهایت این گنجینه ها راه خود را به بازار آسیا و اروپا یافت. مورخین یونانی و چینی باستان به گوهرهای زیبای سیلان اشاره کرده اند و بنا به گزارش ها سلطان سلیمان (King Solomon ) با سنگ های قیمتی سیلانی به ملکه سبا (Queen of Sheba ) درخواست ازدواج داد.

بنابرعلم زمین شناسی، سنگ های قیمتی درون کمربندی پهن تحت عنوان زیرلایه کوهستانی (Highland Series) - که از مرکز سری لانکا عبور می کند - سرچشمه گرفته اند. لبه های کمربند، میان کوهه ای تشکیل می دهند که با زنجیره ای از کوه ها و قله ها مرزبندی شده است.

میان کوهه، تشکیل شده از سنگ دگرگونی پرکامبرین (Precambrian) بسیار بلورین، اجزایی از شیست (schists)، کوارتزیت (quartzite)، مرمرها (marbles)، و گاهی اوقات رسوبات پگماتیت (نوعی سنگ آذرین خارا مانند) از خود نشان می دهد.
فرسایش سنگ، منجر به تشکیل رسوبات پلاسر (رسوب زردار: رسوبات ته نشستی رودخانه حاوی ذرات طلا و غیره) گوهردار (حاوی گوهر) گسترده در طول بسترهای رودخانه در دره های پایین تر می شود.
معدنچیان خیلی زود متوجه شدند غنی ترین رسوبات، از رس آبی و زردی به نام illam تشکیل شده اند که درست زیر سطح مزارع دره سرسبز قرار دارند. بیشتر بلور گوهرها در طول سفر پر پیچ و خم خود به سوی پایین رودخانه، سائیده شده و به شکل سنگریزه های گرد شده (مدور) می شوند، و چون سخت تر از مواد معدنی میزبان هستند، موفق به حفظ بیشتر اندازه خودشان می شوند؛ به عبارت دیگر، بخاطر اینکه جنس آنها از مواد معدنی موجود در جریان رود سخت تر است، تنها مدور شده و اندازه خود را حفظ می کنند.

یاقوت کبود، اندازه: .3.5 در 2 سانتیمتر، مکان: Ratnapura، مجموعه: هارولد و اریکا ون پلت ( Harold and Erica Van Pelt)

هر متر مربع قابل استفاده از بستر، استخراج شد تا زمانی که تمام مناطق گوهردار تهی شدند. معدنچیان کشف کردند رودخانه هایی که روی آنها مشغول به کار بودند در واقع "جریانات سطحی" بوده و اینکه می توانند با حفر رو به پایین، بین 7 تا 30 متر، با "جریانات قدیمی" مواجه شوند. متاسفانه بیشتر جریانات قدیمی زیر کشتزارهای زیرکشت قرار دارند. عملیات اکتشاف و استخراج باعث تخریب وسیع محصولات کشاورزی و بوجود آمدن دشمنی قابل توجهی بین کشاورز و معدنچی شد.

در نهایت روش های استخراج جدید تدبیر شدند که به موجب آن صیاد گوهر می توانست سود کسب کند و با این وجود زمین های کشاورزی عملا دست نخورده باقی بمانند. یک دالان عمودی رو به پایین حفر شده بود تا به illam دست یابند. تونل های فرعی مانند پره های یک چرخ، در تعدادی از جهات گسترش یافتند. دالان ها و تونل ها به دقت توسط چوب و الوارهای بامبو نگه داشته می شد. معدنچیان در امتداد تونل حفاری کردند، سنگریزه ها را در کوله پشتی ها ریختند و سپس با بارهای خود به سطح زمین آمدند.

شستشو، غربالگری، و مرتب سازی روی سطح زمین انجام می شد. معمولا پمپ ها بصورت تمام وقت کار می کردند تا تونل ها را خالی از آب نگه دارند. هنگامی که یک معدن کاملا تخلیه شد، تونل ها بسته، دالان پر، ساختمان ها حذف شده، و خاک سطحی جدید روی منطقه پخش می شد. با نزدیک شدن فصل رشد (بخشی از سال که در طی آن بارندگی و درجه حرارت به گیاهان اجازه رشد می دهد) دیگر ، تمام بقایای معدن از میان می رفت.

در سال 1974 هنگامی که پیتر بنکرافت (نویسنده ی کتاب گنجینه های بلور و سنگ) از سریلانکا بازدید کرد، معدن Pelmadulla در حدود 15 کیلومتری غرب Ratnapura تحت بهره برداری بود. ثابت شده است که این معدن یک تولید کننده خوب یاقوت های کبود گل گندم آبی (cornflower-blue) و سفید می باشد. مانند تمام معادن سنگ در این جزیره، زمانی که کار روی Pelmadulla تمام شد، دالان های آن پر، آب انبارهایش برداشته و روی منطقه برنج کاشته شد. امروز احتمالا پیدا کردن محل معدن قدیمی غیر ممکن است.