تصميم غافلگيرانه براي دلار

این تصمیم بانک مرکزی در شرایطی اتخاذ شد که رییس‌کل و معاون اقتصادی این بانک، طی روزهای قبل، از برنامه‌های بانک مرکزی برای یکسان‌سازی نرخ ارز و کاهش فاصله نرخ ارز دولتی و آزاد خبر داده بودند؛ اقدامی که تصور می‌شد با هدف رساندن نرخ ارز در بازار آزاد به نرخ رسمی صورت خواهد گرفت؛ اما دیروز به صورت شگفت‌انگیز و غافلگیرانه‌ای در مسیر معکوس رخ داد. افزایش نرخ ارز در برابر ریال در کوتاه‌مدت می‌تواند کفه ترازوی مبادلات بین‌المللی را به نفع تولیدکنندگان داخل سنگین‌تر کند؛ اما در مقابل تورم وارداتی را هم می‌تواند افزایش دهد. نرخ تورم بنابر اعلام بانک مرکزی در اردیبهشت‌ماه معادل 2/21 درصد و بنابر اعلام مرکز آمار ایران معادل 26 درصد بوده است. در این میان، روند آتی نرخ ارز در بازار آزاد بستگی زیادی به میزان اسکناس دلاری موجود در بانک مرکزی دارد. در صورت وجود اسکناس کافی، بانک مرکزی قادر خواهد بود تصمیم به تثبیت نرخ ارز در سطوح فعلی یا کاهش تدریجی آن بگیرد.

بانک مرکزی با هدف یکسان‌سازی نرخ ارز در بازار، قیمت پایه دلار آمریکا را از 1059 تومان روز سه‌شنبه به 1171 تومان رساند که بر مقدار قبلی آن 112 تومان افزوده است. نرخ یورو نیز با 172 تومان افزایش تا 1718 تومان رشد یافت.
نرخ سایر ارزهای عمده جهان در بانک مرکزی با نسبت‌های متفاوتی افزایش یافت. پوند انگلیس با 191 تومان افزایش به 1923 تومان رسید. فرانک سوئیس با 132 تومان افزایش 1400 تومان تعیین شد. کرون سوئد، نروژ و دانمارک با 19 تومان، 21 تومان و 23 تومان افزایش به ترتیب 190 تومان، 218 تومان و 230 تومان تعیین شدند. بانک مرکزی نرخ مرجع دلار کانادا و دلار استرالیا را نیز با 116 تومان و 111 تومان افزایش به ارقام جدید 1197 تومان و 1249 تومان رساند. نرخ پایه صد ین ژاپن نیز دیروز با افزایش قابل توجه 143 تومانی تا 1465 تومان بالا رفت. دینار کویت و دینار بحرین هم با 406 تومان و 296 تومان به ترتیب به نرخ مرجع جدید 4280 تومان و 3107 تومان رسیدند. درهم امارات نیز که از مهر ماه سال گذشته روند افزایشی محسوسی را طی کرده است، دیروز با 31 تومان افزایش قیمت به نرخ 319 تومان رسید. یک هزار وون کره جنوبی نیز که از زمان تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌ها، ارزی واسطه‌ای برای مبادلات بوده است نیز با 101 تومان افزایش قیمت تا 1082 تومان گران شد. ریال عمان با 290 تومان افزایش قیمت تا 3042 تومان بالا رفت. سایر ارزها نیز با افزایش قابل توجهی گران شدند.
اقدام ضربتی بانک مرکزی در افزایش ناگهانی نرخ پایه ارزهای خارجی را در روز گذشته باید اقدامی تاریخی به حساب آورد. از سال 1381 که دولت وقت تمامی تلاش خود را برای به اجرا درآوردن نظام تک نرخی ارز به نتیجه رساند تا مهر ماه سال گذشته، بازار شاهد تفاوت قیمت چندانی در نرخ‌های رسمی و غیر رسمی ارز در کشور نبوده است. بحران دونرخی شدن قیمت ارز از مهر ماه پارسال در نتیجه اشکال در ارسال حواله ارزی از طریق امارات در کشور پدید آمد.
بانک مرکزی از سال گذشته با انجام آزمون و خطاهای مختلف تا کنون نتوانست به اختلاف بعضا 130 تومانی نرخ‌های رسمی و غیر رسمی ارز پایان دهد. اتفاق ناگهانی روز گذشته اگرچه با وجود وعده‌های اخیر معاون اقتصادی بانک مرکزی چندان هم غیر قابل انتظار نبود، اما افزایش 112 تومانی قیمت رسمی دلار در یک روز در اولین ساعات، بازار ارز را با انفعال مواجه کرد؛ به طوری که تا ساعت 14 دیروز قیمت دقیقی از بازار ارز صادر نمی‌شد.
مهم‌ترین دستاورد دونرخی بودن قیمت در بازار ارز شیوع رانت خواری و دلالی در این بازار بود. سود بردن از فاصله زیاد نرخ رسمی و غیررسمی ارز سودایی جذاب برای دلالان کنار خیابان فردوسی بود تا از فروش هر دلار آمریکا تا 130 تومان هم سود ببرند. تشکیل صف‌های خرید و سرازیر شدن زنان خانه دار به این بازار نیز دستاورد دونرخی ماندن ارز طی یک سال گذشته بود.
در همین حال حامیان تولید و صادرات خواهان گران شدن ارز و واردکنندگان طرفدار کاهش دادن نرخ ارز بوده‌اند. در این میان هر یک از طرفداران این نظریه‌ها در تجزیه و تحلیل قیمت تمام شده تولید یا بالا بردن قدرت رقابت کالای ساخت داخل، از نظرات کارشناسی خود به شدت طرفداری می‌کند. نمونه بازر این کارشناسان، تقابل در گفتار نهاوندیان، رییس اتاق بازرگانی ایران است که ضمن طرفداری از افزایش نرخ ارز معتقد است که نرخ ارز با توجیهات غیرکارشناسی مثل جداول کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای ثابت نگه داشته شده است. در مقابل علی نقی خاموشی، رییس سابق اتاق ایران با طرفداری کردن از افت قیمت ارز می‌گوید: مواد اولیه، ماشین‌آلات، آب و برق را از جمله عوامل تعیین‌کننده در قیمت تمام شده تولید است که با افزایش قیمت ارز، نرخ کالای تولیدی ساخت داخل نیز گران‌تر تمام می‌شود. خاموشی می‌گوید: «در کجای دنیا برای حمایت از تولید قیمت ارز را بالا می‌برند. در تمام اقتصاد‌ها این طور است که اگر می‌خواهید صادرات را تقویت کنید، باید بنا بر برنامه که به کدام بازار می‌خواهیم برویم و چه کار می‌کنیم، صادرات را تشویق کنیم.»
شکی نیست که درآمد‌های ارزی دولت نیز با بالا رفتن قیمت ارز بیشتر می‌شود. البته مصارف دولت نیز به همین تناسب افزایش خواهد یافت.
از سوی دیگر برخی از کارشناسان معتقدند که اقدام به بالا بردن نرخ ارز از سوی بانک مرکزی نه از سر حمایت از تولید بلکه صرفا برای تک‌نرخی‌شدن ارز بوده است. برخی نیز این اقدام را مثبت ارزیابی کرده‌اند.
یک مقام در بانک مرکزی نیز گفت که نمی‌توانیم با بازار مبارزه کنیم. رییس کل بانک مرکزی پیش‌تر گفته بود که تلاش می‌کنیم نرخ ارز را تا 1060 تومان پایین بیاوریم. وی البته این سخنان را زمانی به زبان راند که امیدوار بود شورای پول و اعتبار با پیشنهاد وی برای افزایش نرخ سود سپرده‌های بانکی موافقت کند که البته اینگونه نشد و لذا بانک مرکزی در تلاشی دیگر سعی کرد با بالا بردن نرخ ارز (اقدامی که با منویات رییس جمهور در سخنان تلویزیونی 26 اردیبهشت ماه امسال وی تعارض دارد) و نزدیک کردن نرخ مرجع ارز به نرخ بازار آزاد به قول خودش از آسیب‌های اجتماعی آن بکاهد. دیروز نرخ ارز مسافری 1175 تومان بود.

واکنش بازار
اما واکنش بازار به افزایش قیمت ارز پایه چیز دیگری بود. دیروز دلار آمریکا با 30 تومان افزایش تا 1215 تومان بالا رفت. اختلاف قیمت دلار مرجع با دلار آزاد به این ترتیب به 44 تومان رسید که هنوز برای سفته‌بازان بازار جذاب است. یورو نیز 45 تومان گران شد و به نرخ 1780 تومان رسید. پوند انگلیس که در ساعات اولیه بازار تا 2005 تومان بالا رفته بود، در ساعات بعد تا 1998 تومان تعدیل شد. بازار سکه نیز از این تغییرات بی‌نصیب نماند. دیروز در بازار آزاد قیمت سکه با 8000 تومان افزایش تا 455 هزار تومان بالا رفت. سکه طرح قدیم نیز با 12هزار تومان افزایش به نرخ 470 هزار تومان رسید. نیم سکه نیز با 5000 تومان شد قیمت تا 230 هزارتومان رسید. ربع سکه در بازار آزاد دیروز با 4000 تومان افزایش به 135 هزارتومان افزایش یافت. در شعب سکه فروش بانک ملی نیز سکه با 2600 تومان افزایش قیمت، تا 454 هزارو 480 تومان بالا رفت. قیمت طلا در بازار جهانی نیز دیروز تا ساعت 30/18 به وقت تهران تا 1540 دلار افت کرد که نسبت به نرخ 1544 دلاری روز قبل از آن، تقریبا 4 دلار کاهش داشته است.
بانک مرکزی با هدف یکسان‌سازی و حذف رانت قیمت ارز را افزایش داد
یک مقام مسوول بانک مرکزی در گفت‌وگو با فارس، با تایید اینکه سیاست افزایش نرخ ارز در بازار ظرف یک روز به منظور اجرای یکسان‌سازی نرخ ارز انجام شده، اظهار داشت: دو نرخی بودن ارز در بازار موجب ایجاد رانت شده بود، به نحوی که دلالان برای هر دلار 150 تومان سود می‌کردند.
وی با بیان اینکه سیاست افزایش نرخ ارز بازار رسمی دقیقا مطابق با نظریه تعادل بازار بود، افزود: بانک مرکزی نمی‌توانست به جنگ بازار برود به همین دلیل با اجرای این سیاست به ماجرای دلار دو نرخی در بازار پایان داد.
این مقام مسوول با اشاره به اینکه دلار در بودجه امسال 1050 تومان نرخ‌گذاری شده بود درباره اختلاف این نرخ با نرخ فعلی بازار ارز، گفت: بودجه به معنای منابع و مصارف است، بنابراین باید دید که چقدر درآمد ارزی (معادل ریالی) و مصارف داریم؛ باید براساس ساختار تراز کشور دید که این زیان ناشی از تبدیل نرخ ارز به نفع بخش اقتصاد کشور است یا خیر.
وی ادامه داد: به دلیل اینکه مصارف ارزی (واردات) در سال حدود 50 الی 60میلیارد دلار است باید برای واردات پول بیشتری پرداخت شود بنابراین افزایش نرخ ارز به نفع صادرکنندگان و به ضرر واردکنندگان است، از سوی دیگر با افزایش قیمت دلار قیمت کالاهای وارداتی گران خواهد شد. این مقام مسوول بانک مرکزی با بیان اینکه باید اثرات افزایش نرخ ارز به صورت جدی بررسی شود، افزود: اگر روند فعلی بازار ادامه داشته باشد‌ احتمالا در آینده بازهم مشابه امروز نرخ ارز رسمی دچار تغییر و تحولات خواهد شد ولی این مورد منوط به مشخص شدن اثرات سیاست مذکور است.
وی با بیان اینکه منطقی برای دو نرخی بودن ارز در بازار وجود ندارد، افزود: باید قیمت‌ها در بازار یکی شود و به دلیل اینکه این اتفاق عملی شود بانک مرکزی تصمیم به افزایش نرخ ارز گرفت.
این مقام مسوول بانک مرکزی با تاکید براینکه حبابی در بازار دلار وجود نداشت، بیان کرد: ‌ به دلیل اینکه ایران کشور وارداتی است با اجرای این سیاست در کنار رونق بخش صادرات بخش واردات به سمت کالاهای نامرغوب هدایت خواهد شد.

بانک مرکزی سیاست خوبی را اجرا کرد
فرید ضیاءالملکی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس کاهش اختلاف قیمت ارز آزاد و رسمی در روز جاری را اقدامی از سوی بانک مرکزی و دولت برای جلوگیری از رانت در بازار عنوان کرد و گفت: عده‌ای از رانت موجود استفاده کرده و به سفته بازی می‌پرداختند اما بانک مرکزی با این کار جلوی سودجویی در بازار ارز را گرفت.
این کارشناس بانکی همچنین با اشاره به وعده رییس کل بانک مرکزی برای تک‌نرخی کردن ارز در بازار تاکید کرد: ‌ بانک مرکزی بعنوان متولی بازار ارز می‌تواند قیمت‌های ارز را مدیریت کند.
ضیاءالملکی سیاست فعلی بانک مرکزی برای کنترل بازار را نظام شناور مدیریت شده ارز دانست و افزود: ‌ اقدام بانک مرکزی برای افزایش یکباره قیمت دلار کاملا منطقی بود.
وی ادامه داد: افزایش قیمت دلار بانک مرکزی و همچنین افزایش عرضه دلار در بازار از جمله راه‌های کنترل و تک نرخی کردن ارز به حساب می‌آید؛ به نظر می‌رسد به دلیل مشکلات افزایش عرضه بانک مرکزی راهکار اول را انتخاب کرده است. این کارشناس بانکی تاکید کرد: طبیعی‌ترین و منطقی‌ترین راهکار تک‌نرخی کردن ارز در بازار، افزایش قیمت نرخ دلار (ارز) رسمی بانک مرکزی بود.
ضیاءالملکی افزایش رونق صادرات، بورس و کاهش سود بخش تولید را از جمله آثار اجرای این سیاست بیان کرد و گفت: ‌ هر چه قیمت ارز منطقی‌تر بشود به نفع تولید خواهد شد چراکه این امر کاهش بیکاری و افزایش اشتغال را به دنبال دارد.
وی ادامه داد: ‌ البته قیمت مواد اولیه نیز به دنبال این سیاست افزایش می‌یابد ولی در نهایت بانک مرکزی و دولت با مدیریت صحیح می‌توانند مانع از تبعات منفی آن شوند.
سقوط دلار در پی اظهارات رییس بانک مرکزی آمریکا
همچنین دلار به دنبال اظهارات رییس بانک مرکزی آمریکا مبنی بر لزوم ادامه سیاست پولی اخیر برای کمک به رونق اقتصاد این کشور، در برابر بیشتر ارزهای بزرگ سقوط کرد.
به گزارش بلومبرگ، ین به دنبال اظهارات بن برنانکه در نشست بانکداران در آتلانتا، به قوی‌ترین سطح یک ماه گذشته در برابر ارز آمریکا رسید. یورو با قوت گرفتن احتمال افزایش نرخ بهره توسط بانک مرکزی اروپا، به بالاترین سطح چهار هفته گذشته در برابر ارزهای آمریکا و ژاپن رسید.
بن برنانکه و همکاران سیاستگذارش در بانک مرکزی آمریکا ماه جاری برنامه خرید اوراق قرضه به ارزش 600 میلیارد دلار را تکمیل می‌کنند و در حال بحث در مورد ابزاری هستند که از آنها برای حذف محرک‌های اقتصادی استفاده می‌کنند اما سرمایه‌گذاران انتظار دارند بانک مرکزی اروپا نرخ‌های بهره را در ظرف 12 ماه آینده به میزان 81 واحد مبنا در مقایسه با 18 واحد مبنا توسط بانک مرکزی آمریکا و سه واحد مبنا از سوی بانک مرکزی ژاپن، افزایش دهد.