پایان دوران اف ۲۲ و اف ۳۵ با ورود ایکس ۶۵+ عکس

هواپیمای آزمایشی X-۶۵ که در چارچوب برنامه CRANE از سوی دارپا توسعه می‌شود، یکی از بلندپروازانه‌ترین تلاش‌های چند دهه اخیر برای بازتعریف شیوه کنترل پرواز است.

هواپیمای آزمایشی بی‌سرنشین X-۶۵ که بدنه و بال آن توسط شرکت Aurora Flight Sciences (زیرمجموعه بوئینگ) ساخته می‌شود با هدف حذف سطوح کنترلی متحرک کلاسیک مثل فلپ‌ها و جایگزینی آن با سیستم «کنترل جریان فعال» توسعه یافته است.

بزرگ‌ترین ویژگی ظاهری این پرنده، بال الماسی‌شکل آن است؛ طراحی‌ای غیرمتعارف که به‌طور طبیعی پایدار نیست و نمی‌تواند مانند بال‌های کلاسیک، جریان هوا را به‌آسانی کنترل کند. اما همین چالش، دلیل وجود پروژه است. اثبات اینکه می‌توان بدون هیچ سطح کنترلی مکانیکی، هواپیما را تنها با «هدایت دقیق جریان هوا» کنترل کرد.

این شیوه با عنوان Active Flow Control (AFC) یا «کنترل جریان فعال» شناخته می‌شود. در این روش، ده‌ها نازل ریز در لبه‌های بال و بدنه هوا را با فشار بالا پمپاژ می‌کنند تا بتوانند جریان عبوری را دست‌کاری کرده و اثر «سطح کنترلی مجازی» ایجاد کنند. یعنی به‌جای چرخاندن فیزیکی فلپ، هوا از یک نقطه دمیده یا مکیده می‌شود و همان نیروی لازم برای چرخش، بالا بردن دماغه یا تغییر مسیر فراهم می‌شود.

بر اساس گزارش NewAtlas، این تکنیک می‌تواند مقاومت هواپیما را کاهش دهد، وزن سازه‌ای را سبک‌تر کند، پیچیدگی مکانیکی را حذف کند و بازتاب راداری را پایین بیاورد. مزایایی که برای هواپیماهای آینده، از پهپادهای رادارگریز تا هواپیماهای تجاری کم‌مصرف، جذاب است.

چرا X-۶۵ مهم است؟

فناوری کنترل جریان فعال سال‌ها در مقیاس کوچک آزمایش شده، اما هیچ‌وقت در اندازه یک هواپیمای کامل امتحان نشده بود.

جریان هوا در مقیاس بزرگ بی‌ثبات‌تر است.

بال الماسی در سرعت‌های پایین رفتار نامطمئن دارد.

پایداری در شرایط «زاویه حمله بالا» مشکل‌آفرین می‌شود.

X-۶۵ قرار است این محدودیت‌ها را در عمل آزمایش کند.

دارپا اعلام کرده است که در مراحل نخست، هواپیما همزمان هم از سطوح کنترلی سنتی و هم از AFC برخوردار خواهد بود. مثل چرخ‌های کمکی دوچرخه، سیستم مکانیکی در پروازهای اولیه فعال است، اما در گام‌های بعدی کاملاً خاموش می‌شود تا بررسی شود که آیا AFC می‌تواند به‌تنهایی کنترل کامل هواپیما را به عهده بگیرد یا خیر.

اگر موفق شود، هواپیمایی خواهید داشت که هیچ قطعه متحرکی روی بال ندارد. سطحی صاف، سبک، کم‌هزینه که برای طراحی‌های رادارگریز بسیار مناسب است.

ویژگی‌ها و ابعاد پروژه
مشخصات کلیدی X-۶۵ بر اساس داده‌های منتشرشده توسط دارپا

وزن: حدود ۳۲۰۰ کیلوگرم

دهانه بال: حدود ۹ متر

سرعت هدف: تا حدود ۰.۷ ماخ

ساختار ماژولار: امکان تعویض بخش‌های بال یا شبکه نازل‌ها برای آزمایش‌های آتی

کاربرد اولیه: یک «پلتفرم تحقیقاتی» نه یک پیش‌نمونه عملیاتی

نکته مهم این است که برخلاف برنامه اولیه که نخستین پرواز را برای سال ۲۰۲۵ هدف‌گذاری کرده بود، نسخه فعلی پروژه با تأخیر روبه‌رو شده و اکنون اولین پرواز به اواخر سال ۲۰۲۷ موکول شده است.

AFC پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. سیستم پمپاژ هوا، حسگرهای فشار، نازل‌ها و کنترلرها همه وابسته به الکترونیک و منابع انرژی هستند. بنابراین این فناوری ممکن است سادگی مکانیکی را با پیچیدگی الکترونیکی جایگزین کندو هنوز معلوم نیست این معامله به‌صرفه باشد یا نه. توسعه دادن X-۶۵ مهم‌ترین قدم عملی برای پاسخ دادن به همین سؤال است.