هند نفت ایران را جایگزین نفت روسیه می‌کند؟

صادرات با فعال شدن مکانیزم ماشه گفته می‌شود که ایران توانایی فروش نفت خود را از دست می‌دهد و بسیاری از کارشناسان بر این باورند که چین به عنوان بزرگترین خریدار نفت ایران حاضر به خرید نفت ایران نخواهد شد حتی هاشم اورعی کارشناس انرژی در رابطه با معاهده ۲۵ ساله ایران و چین و مکانیزم ماشه به خبرنگار مهر گفت: معاهده ۲۵ ساله ایران و چین نمی‌تواند مثمر ثمر باشد زیرا چین مبادلات تجاری با غرب و آمریکا در اولویت قرار دارد ضمن آنکه باید در نظر داشت چین ۶۰۰ میلیارد دلار مبادله تجاری با آمریکا دارد به همین دلیل چین اقدامی نمی‌کند که خللی در مبادلات تجاری خود ایجاد کند.

به گفته این کارشناس انرژی روسیه رقیب ایران در صحنه انرژی بین المللی وبا توجه به اینکه روسیه و ایران هیچکدام نمی‌توانند نفت خود را به کشورهای غربی بفروشند بازار مشترک هندوستان و چین را دارند برای همین روسیه به ایران برای افزایش تولید نفت بیشتر کمک نمی‌کند زیرا در این شرایط ایران قدرت بیشتری گرفته و بازار را به دست خود می‌گیرد.

در همین راستا هفته گذشته بلومبرگ نوشت مقام‌های هندی بار دیگر به دولت دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا اطلاع داده‌اند که کاهش قابل توجه واردات نفت روسیه از سوی پالایشگاه‌های این کشور آسیای جنوبی، واشنگتن را ملزم می‌کند تا اجازه خرید نفت خام از ایران و ونزوئلا را به دهلی‌نو بدهد. طبق گفته منابع آگاه، نمایندگان هند تاکید کرده‌اند که قطع همزمان عرضه نفت به پالایشگاه‌های هند از روسیه، ایران و ونزوئلا که همگی تولیدکنندگان بزرگ نفت هستند، می‌تواند منجر به افزایش قیمت‌های جهانی شود.

هفته گذشته وزارت بازرگانی هند اعلام کرد: این کشور در ماه ژوئن یک محموله نفت خام به ارزش ۱۱۱ میلیون دلار از ایران وارد کرده است. این در حالی است که هند در پی خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و با پذیرش فشارهای واشنگتن واردات نفت خام از ایران را متوقف کرده بود.

هند علاوه بر نفت خام همچنین از ابتدای سال جاری میلادی تا پایان ماه جولای ۹۴ میلیون دلار فرآورده نفتی از ایران وارد کرده است.بر این اساس، مجموع صادرات نفت و فرآورده نفتی ایران به هند در هفت ماهه نخست ۲۰۲۵ بالغ بر ۲۰۵ میلیون دلار بوده که ۵۴ درصد از کل صادرات ایران به این کشور را تشکیل داده است.

هند خرید نفت ایران را جایگزین روسیه کرد؟

در ماه‌های اخیر تنش‌های تجاری بین آمریکا و هند بر سر خرید نفت روسیه افزایش یافته و واشنگتن مدعی است که دولت دهلی نو با این کار از جنگ روسیه در اوکراین حمایت می‌کند. به عنوان نمونه می‌توان به خبری که رسانه‌های غربی به نقل از منابع آگاه در این زمینه منتشر کرده‌اند اشاره کرد. این منابع از تمایل دهلی نو برای ازسرگیری واردات نفت ایران و ونزوئلا خبر داده‌اند. به گفته این منابع مقامات هندی از آمریکا خواسته‌اند در قبال کاهش یا توقف واردات نفت روسیه نفت ایران و ونزوئلا را وارد کنند اما سوال اینجاست این احتمال وجود دارد که نفت ایران جایگزین نفت روسیه شود.

حمید حسینی سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با کاهش خرید نفت ایران با فعال شدن مکانیزم ماشه گفت: هند اخیراً به آمریکا پیشنهاد داده است که نفت ایران را با توجه به تحریم های روسیه جایگزین نفت خرید نفت کند.

وی ادامه داد: روابط تجاری چندانی با هند نداریم اما با توجه به شرایط موجود به نظر نمی رسد که هند بخواهد روابط تجاری خود را با ماقطع کند

به گفته وی، صادرات و وارداتی که ما با هند داریم هیچیک در قطع نامه های سازمان ملل نیست و هند با وضعیت جدیدی که شکل گرفته و قطب بندی های جدید هند روابط تجاری اش را با ما قطع کند.

ناترازی دومیلیون بشکه ای نفت هند چگونه جبران می شود؟

صادرات نفت روسیه به هند از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که هندی‌ها روزانه حدود ۴.۷ میلیون بشکه نفت خام مصرف می‌کنند که نزدیک به ۴۰ درصدش با نفت ارزان روسی تأمین می‌شود.؛ در صورتی که روسیه صادرات نفت خام خود را به هند کاهش دهد با ناترازی دو میلیون بشکه نفت مصرفی روبرو می شود و شاید بهترین جایگزین برای هند ایران و ونزوئلا باشد چرا که هم تخفیف های قابل توجهی دارند و هم از منابع نفتی بهره مند هستند.

سابقه صادرات نفت ایران به هند

صادرات نفت ایران به هند پیشینه‌ای به اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی بازمی‌گردد، زمانی که پالایشگاه‌های دولتی هند مانند «پالایشگاه بمبئی» نخستین محموله‌های نفت خام ایران را دریافت کردند. در دهه ۱۹۸۰ با رشد ظرفیت پالایشی و ورود بخش خصوصی، ایران جایگاه تثبیت‌شده‌ای در تأمین سوخت هند پیدا کرد، خصوصاً برای تأمین نفت‌های سنگین و ترش.

پیش از موج تحریم‌های یکجانبه آمریکا در سال ۲۰۱۲، ایران در میان سه تأمین‌کننده برتر نفت خام هند قرار داشت و سالانه تا ۱۸ میلیون تن نفت به این کشور صادر می‌کرد. مشتریان عمده شامل پالایشگاه‌های مانگالور رِفاینِری، اِسار اویل و چنای پترولیوم بودند که واحدهای فرآیندشان به خوبی با نفت «ایران سنگین» و «سروش» مطابقت داشت.

با آغاز تحریم‌ها در میانهٔ ۲۰۱۲، سهم ایران به تدریج کاهش یافت و پالایشگاه‌ها جایگزین‌هایی مانند عربستان، عراق و کویت را بررسی کردند. توافق برجام در ۲۰۱۵ فرصتی برای بازگشت ایران ایجاد کرد و سال ۲۰۱۶ حجم واردات هند از ایران از مرز ۴۵۹ هزار بشکه در روز گذشت. این همکاری اما با خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸ و تهدید به تحریم ثانویه دوباره قطع شد.

در کنار مبادله نفت خام، ایران و هند همکاری‌های لجستیکی و مالی مهمی داشتند؛ از جمله ساخت پایانه ذخیره‌سازی مشترک در بندر جواهر لعل نهرو و استفاده از سازوکار روپیه-ریال برای تسویه معاملات، که موجب دور زدن موقت محدودیت‌های دلاری شد. پروژه‌های مشترک در بنادر مانند بندر چابهار نیز بخشی از استراتژی هند برای تثبیت امنیت انرژی از مسیر ایران محسوب می‌شد.

از منظر فنی، شباهت نفت ایران و اورال روسیه یکی از مهم‌ترین مزیت‌های ایران برای جایگزینی در پالایشگاه‌های هند است. نفت خام اورال، ترکیبی از نفت میادین غرب سیبری و ولگا، در دسته نفت‌های سنگین‌تر و ترش با درجه API حدود ۳۰ و گوگرد بین ۱.۳ تا ۱.۵ درصد قرار دارد. نفت «ایران سنگین» نیز دارای درجه API مشابه (حدود ۳۰.۱) و گوگرد نزدیک به همین محدوده است. این شباهت فنی بدین معناست که پروفایل برش پالایشی، نسبت تولید فراورده‌های سبک (بنزین و نفتا) و میانی (گازوئیل، نفت کوره، سوخت دریایی) بین این دو نوع نفت بسیار نزدیک است، در نتیجه پالایشگاه‌ها می‌توانند بدون تغییرات پرهزینه در تجهیزات، جایگزینی را انجام دهند.

همچنین شاخص‌های دیگری مانند نقطه ریزش نفت، فشار بخار و پایداری حرارتی هیدروکراکینگ در هر دو نوع نفت تقریباً برابر است، لذا واحدهای Resid Hydrocracker و Desulfurization در پالایشگاه‌های هند، که برای پردازش اورال تنظیم شده‌اند، قادر به پالایش نفت ایران با همان راندمان هستند. این امر از منظر تجاری نیز اهمیت دارد؛ زیرا زمان توقف تولید برای تغییر خوراک به حداقل می‌رسد و هزینه سازگاری کاهش می‌یابد.

از دید ژئوپلیتیکی، هر دو نفت در شرایط تحریم غرب عرضه می‌شوند و با تخفیف‌های قابل توجه نسبت به نفت‌های معیار (Brent, Dubai) فروخته می‌شوند. انتخاب ایران به جای روسیه برای هند، علاوه بر تناسب فنی، می‌تواند امتیازهای سیاسی مانند انعطاف در قراردادهای پرداخت (روپیه-یورو، یا کانال‌های تهاتری) و مشارکت در پروژه‌های زیرساختی را نیز شامل شود؛ امتیازهایی که روسیه به دلیل وابستگی به مسیرهای صادراتی شمالی و محدودیت‌های لجستیکی به سختی ارائه می‌دهد.

در مجموع، سابقه تاریخی همکاری نفتی ایران با هند، زیرساخت‌های موجود، تجربه پالایش نفت ایران، و نزدیکی مشخصات فنی نفت خام دو کشور، زمینه‌ای فراهم کرده است که در صورت کاهش عرضه روسیه، بازگشت ایران به بازار نفت هند هم از لحاظ فنی و هم از نظر اقتصادی سریع و کم‌هزینه باشد.