آنکارا مناقشه ایران و اسرائیل را چگونه می‌بیند؟
«ترکیه از ابتدا پیوسته تأکید کرده است که پرونده هسته‌ای ایران باید از رهگذر مذاکرات مبتنی بر حقوق بین‌الملل حل‌وفصل شود. آنکارا ضمن تأیید حق دفاع مشروع تهران، از رهبران ایران خواسته راه دیپلماسی را مسدود نکنند. در عین حال، مقامات ترک بی‌پرده درباره خطرات تشدید تنش سخن گفته‌اند.»
رسانه تحلیلی politics today در گزارشی با عنوان «ترکیه مناقشه ایران و اسرائیل را چگونه می‌بیند؟» نوشت: از دیدگاه ترکیه، منازعه ایران و اسرائیل هم هشداردهنده و هم آموزنده است. تشدید سریع خصومت‌های دیرینه میان تهران و تل‌آویو، یکی از قدیمی‌ترین گسل‌های خاورمیانه، بار دیگر خطرات رویارویی‌های مهارنشده را آشکار ساخته است. آتش‌بس شاید به درگیری پایان داده باشد، اما تهدیدهای بنیادین همچنان بی‌پاسخ باقی مانده‌اند.
نویسنده در ادامه ادعا می‌کند که برای آنکارا، اصلی‌ترین نگرانی در چشم‌انداز تنش به وجود آمده است که ایران پس از این منازعه، بُعدی غیرصلح‌آمیز به برنامه هسته‌ای خود بیفزاید. چنین اقدامی نه‌تنها ناامنی منطقه‌ای را تشدید می‌کند، بلکه محاسبات راهبردی ترکیه را پیچیده‌تر ساخته و فشار مضاعفی بر موازنه‌های دیپلماتیک و امنیتی شکننده موجود وارد خواهد آورد.
ترکیه یکی از دولت‌هایی بود که جنگ دوازده‌روزه را با نهایت دقت رصد کرد. از نخستین ساعات ۱۳ ژوئن، آنکارا بارها هشدار داد که سیاست‌های تل‌آویو و تهران، در کنار رویکرد واشنگتن، خطر دامن‌زدن به بی‌ثباتی گسترده‌تر را در پی دارد. با تأکید بر پایبندی اصولی خود به دیپلماسی، ترکیه نقشی فعال در تلاش‌های تنش‌زدایی ایفا کرد؛ نقشی که به پایان یافتن درگیری کمک کرد.
موضع ترکیه همچنین متأثر از نقد دیرینه‌اش به رفتار اسرائیل است. از ۷ اکتبر تاکنون، آنکارا کارزار اسرائیل در غزه را «نسل‌کشی» توصیف کرده است. در همین چارچوب، تأکید کرد که حملات اسرائیل علیه ایران نقض آشکار حقوق بین‌الملل است. رجب طیب اردوغان هشدار صریحی داد که چنین تحریکاتی می‌تواند آتشی فراگیر در منطقه برافروزد و تصریح کرد: «حملات اسرائیل به کشور همسایه ما ایران، تحریک‌آمیزی آشکار و نادیده‌گرفتن حقوق بین‌الملل است. این حملات در زمانی انجام می‌شود که مذاکرات مربوط به برنامه هسته‌ای ایران در حال شدت گرفتن است و فشارهای بین‌المللی در واکنش به اقدامات غیرانسانی در غزه رو به افزایش است. این امر ذهنیت بی‌قانون اسرائیل را به‌روشنی آشکار می‌کند. دولت نتانیاهو با اقدامات بی‌پروا، تهاجمی و غیرقانونی خود در تلاش است منطقه ما و کل جهان را به فاجعه بکشاند. جامعه جهانی باید بالاخره موضعی بگیرد و مرزی برای رفتار یاغیانه اسرائیل که هم ثبات منطقه‌ای و هم جهانی را تهدید می‌کند، ترسیم کند.»
دریچه‌ای از مسیر دیپلماسی
ترکیه از ابتدا پیوسته تأکید کرده است که پرونده هسته‌ای ایران باید از رهگذر مذاکرات مبتنی بر حقوق بین‌الملل حل‌وفصل شود. آنکارا ضمن تأیید حق دفاع مشروع تهران، از رهبران ایران خواسته راه دیپلماسی را مسدود نکنند. در عین حال، مقامات ترک بی‌پرده درباره خطرات تشدید تنش سخن گفته‌اند. اردوغان یادآور شد که آنکارا «برای هرگونه تحول منفی و سناریوی احتمالی آمادگی لازم را داشته و دارد.»
این عزم در نشست سطح‌بالایی که در ۱۳ ژوئن، همان روز آغاز درگیری، در وزارت خارجه برگزار شد نیز انعکاس یافت. در این نشست، وزیر خارجه «هاکان فیدان»، وزیر دفاع ملی «یاشار گولر»، رئیس ستاد کل وقت «متین گوراک» و رئیس سازمان اطلاعات ملی «ابراهیم کالین» گرد هم آمدند تا برنامه‌ریزی‌های احتمالی را ترسیم کنند. نتیجه‌گیری اصلی روشن بود: دیپلماسی تنها جایگزین واقعی جنگ است.
این رسانه در ادامه مدعی می‌شود که: آنکارا سریعاً این اصل را به عمل بدل کرد. اردوغان کارزاری از دیپلماسی تلفنی فشرده را به راه انداخت و با رهبران منطقه‌ای و جهانی تماس گرفت. تماس‌های او شامل دو گفت‌وگوی جداگانه با «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا و دو تماس با «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور ایران بود. با باز نگه‌داشتن کانال‌های ارتباطی هم با متحدان و هم با رقبای سرسخت، ترکیه خود را به‌عنوان تسهیل‌گر محوری در این بحران مطرح ساخت. این ابتکارها نتیجه داد و در ۲۴ ژوئن آتش‌بس برقرار شد؛ رخدادی که نقش‌آفرینی فعال دیپلماسی آنکارا در تحقق آن انکارناپذیر است.
جایگاه ترکیه کجاست؟
در نگاه نخست، رویارویی ایران و اسرائیل فراتر از چارچوب امنیتی فوری ترکیه قرار دارد. تهدیدات متقابل تهران و تل‌آویو عمدتاً از محاسبات امنیتی آنکارا جداست. اما جغرافیا منطق خاص خود را دارد: نزدیکی جغرافیایی تضمین می‌کند حتی درگیری‌هایی که مستقیماً ترکیه را درگیر نمی‌کند، به‌طور اجتناب‌ناپذیر بر صحنه راهبردی آن اثر می‌گذارد. با وقوع جنگ در آستانه مرزهایش، آنکارا ناگزیر با مجموعه‌ای از خطرات فوری و درهم‌تنیده مواجه است:
تهاجم مهارنشده اسرائیل: شدت و گستره عملیات‌های اسرائیل تهدیدی بی‌ثبات‌کننده برای کل منطقه است.
سناریوی هسته‌ای: حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران شبح یک حادثه پرتویی را برانگیخته که آنکارا مصر است باید از آن جلوگیری شود.
محاسبات سیاسی نتانیاهو: نخست‌وزیر اسرائیل در مواجهه با انتقادات فزاینده خارجی ممکن است بار دیگر از تشدید تنش منطقه‌ای برای تقویت جایگاه داخلی‌اش استفاده کند، هم‌زمان با تشدید سرکوب در فلسطین.
سرریز منطقه‌ای: تشدید درگیری می‌تواند صحنه‌های شکننده‌ای چون سوریه و عراق را شعله‌ور کند.
فشارهای مهاجرتی: ناآرامی داخلی در ایران می‌تواند موج‌های مهاجرت نامنظم ایجاد کند که مستقیماً بر ترکیه اثر می‌گذارد.
عقب‌نشینی در مقابله با تروریسم: درگیری می‌تواند تلاش‌های آنکارا برای ایجاد محیطی عاری از تروریسم را تضعیف کند.
نویسنده این مطلب در ادامه ادعا می‌کند که علیرغم برقراری آتش‌بس، یکی از نگرانی‌های اصلی ترکیه که مسیر برنامه هسته‌ای ایران است همچنان به قوت خود باقی است.در ادامه این مطلب با اشاره به اینکه ایران می‌گوید به دنبال تسلیحاتی سازی برنامه هسته‌ای خود نیست آمده است که آنکارا همچنان نگران نبود نظارت بین‌المللی قوی بر برنامه هسته‌ای ایران است.
نویسنده در ادامه نوشته است: این نگرانی زمانی شدت گرفت که در ۲۵ ژوئن، مجلس ایران با ۲۲۱ رأی موافق و تنها یک رأی ممتنع، طرح «تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» را تصویب کرد. این مصوبه روز بعد به تأیید شورای نگهبان رسید و در ۲ ژوئیه توسط رئیس‌جمهور پزشکیان امضا شد. این قانون، همکاری با آژانس را محدود می‌کند. هرچند تهران اصرار دارد این اقدام صرفاً پاسخی به موضع رافائل گروسی مدیرکل آژانس است و نه خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، اما این تصمیم دریچه‌ای به سوی ابهامات تازه گشوده است. برای آنکارا، این پرسش مطرح می‌شود که آیا مسیر ایران پس از جنگ، بی‌ثباتی را در منطقه‌ای از پیش شکننده تشدید خواهد کرد یا خیر.
