فیروزه در ایران:

نامورترین و پرخواهان‌ترین فیروزه در ایران، فیروزه نیشابور می باشد که از بیش از 2 هزار سال پیش استخراج می‌شده‌ است. معدن این فیروزه در نزدیکی روستای معدن نیشابور است و از سطح زمین 2 هزار و 12متر ارتفاع دارد. انواع مرغوب فیروزه ایران از نظر رنگ، نقش و کیفیت فیروزه عجمی و فیروزه شجری است. فیروزه علاوه بر نیشابور در جنوب مشهد، شمال‌شرقی کرمان، شمال‌شرقی شهر بابک، در تفت نزدیک یزد و در قلعه وزیری نزدیک بصیران و بیرجند وجود دارد. اروپائیان نوع شجری و ایرانیان نوع عجمی را که بدون شجره است، می‌پسندند. قدیمی‌ترین معادن فیروزه در سرابیت الخادم در شبه جزیره سینا واقع بوده که زمان آن به 4 هزار سال پیش از میلاد باز می‌گردد و بدون شک فیروزه‌های گردنبند ملکه زر (Queenzer) ملکه سلسله اول مصر، از این مکان فراهم شده است.

خواص شیمیایی ترکیب شیمیایی فیروزه:
اکسید آلومینیم %84/36، اکسید فسفر %12/34، اکسید مس %27/9، آب %47/19 و همین‌طور ناخالصی نیکل و منگنز می‌باشد. فیروزه دارای وزن مخصوص 8/2-6/2 و ضریب شکست 65/1- 61/1 و سختی 5-6 است. فیروزه از نظر خواص نورانی دو محوری مثبت است. این سنگ ترد و شکننده می باشد. جلای فیروزه، شیشه‌ای و به قولی مومی است. معمولاً نور را عبور نمی‌دهد.
فیروزه، بعد از تراش، جلا داده می‌شود. شکل تراش بستگی به اندازه و شکل اصلی دانه و قطعه فیروزه دارد. از میان اشکال دو شکل متداول و مرغوب است. یکی پیکان که مخروطی است. دیگری مسطح که پهن و صاف است. قطعه پیکانی هر چه بیشتر برجستگی داشته باشد، اوج آن تندتر، مرغوب‌تر و مطلوب‌تر است. اما فیروزه‌هایی که نازک باشد به کار تراش پیکانی نمی‌آید و آن‌ها را مسطح می‌تراشند. اگر کلفت باشد تقریباً بیضی تراشیده می‌شود که روی آن محدب است.هرچه تحدب آن زیادتر باشد، مرغوب‌تر است. تراش پیکانی مخصوص فیروزه خوشرنگ می باشد. زیرا اگر فیروزه کم‌رنگ و پیکانی تراشیده شود، اوج و بالای آن به‌واسطه نازکی قبول شعاع خارجی می‌کند و سفید می‌نماید و از قسمت آن می‌کاهد. فیروزه عربی را اغلب مسطح می‌تراشند و قطعات بزرگتر عربی اکثراً معیوب است و خوش‌رنگ نیست.

انواع فیروزه نیشابوری
فیروزه نیشابوری را به عجمی و شجری تقسیم می‌کنند که این دسته‌بندی خود شامل موارد زیر است:
فیروزه عجمی: گرد و درشت بوده و دارای فیروزه خالص به رنگ آبی سیر که گران قیمت‌ترین نوع فیروزه می باشد و برای ساختن انگشتر استفاده می‌شود.
فیروزه عجمی نیم رنگ: از نوع قبلی کم رنگ‌تر است.
فیروزه عربی: فیروزه‌ای تخت با رنگ آبی سیر و برای ساختن مدال در عربستان استفاده می‌شود.
فیروزه توفال: مانند عربی است ولی سنگ آن از میان رفته و فقط لایه‌ای از فیروزه با رنگ آبی سیر باقی مانده است.
فیروزه توفال نیم‌رنگ: از فیروزه توفال کمی روشن‌تر است.
فیروزه توفال سفید: رنگ آبی خیلی روشن دارد.
فیروزه چغاله: فیروزه‌ای است گرد و درشت شبیه فیروزه عجمی اما با رنگ خیلی روشن یعنی آبی کم‌رنگ.
فیروزه چغاله نیم‌رنگ: فیروزه‌های گرد نسبتاً درشت برای ساختن انگشتر با رنگ روشن‌تر
فیروزه شجری: فیروزه رگه‌دار را گویند که از اجتماع چند دانه فیروزه در داخل سنگ کنار هم تشکیل شده است.
فیروزه شکوفه: فیروزه‌ای است ریزتر از چغاله و فیروزه کمی دارد.
فیروزه چال یا نرم: دانه‌های خیلی کوچک فیروزه و کمی بزرگ‌تر از عدسی است که در سنگ‌های معدن دیده می‌شود.
فیروزه درشت: سنگ‌های نسبتا درشتی است که در آن رگه‌های باریک و پراکنده و نازک فیروزه دیده می‌شود که از نازل‌ترین نوع فیروزه نیشابوری است.
شاید باور کردنی نباشد ولی فیروزه عجمی به اندازه ناخن انگشت یک انسان بالغ در آمریکا تا مرز 2000 دلاربه فروش می‌رسد.

مورد استفاده فیروزه:
فیروزه در ساخت انگشتر، گوشواره و ظروف درباری در میان اروپائیان به کار می‌رود.
راه‌های افزایش عمر فیروزه:
الف) مرحله به‌سازی شامل واکس زدن
ب) عدم شستشو با مواد شوینده و الکل
ج)عدم تماس با پوست چرب و مواد آرایشی
د) در معرض نور و گرد و غبار قرار نگیرد.
ه) تمیز کردن فیروزه هر چند وقت یک بار.
مهم‌ترین خطری که فیروزه را تهدید می‌کند ایجاد خراش روی فیروزه، آب داغ و مواد شیمیایی خانگی است و دلیل آن نیز ترکیب هیدراتی در سنگ است. فیروزه سنگی زنده می‌باشد و نسبت به روغن و مواد شیمیایی مانند مواد شوینده بسیار حساس بوده و تغییر رنگ می‌دهد. خلل و فرج سنگ باعث جذب چربی‌ها و موجب تغییر رنگ فیروزه می‌شود. هرگز از تمیزکننده‌های اولتراسونیک استفاده نکنید و از نزدیکی با مواد حاوی کلر نیز اجتناب نمایید. آب و نور نیز باعث تغییر رنگ فیروزه می‌شود. فیروزه در مقابل 3 چیز عکس‌العمل نشان می‌دهد که هرگز نباید با آن‌ها تماس پیدا کند: روغن، کرم، ادکلن.

تمیز کردن سنگ فیروزه:
سنگ فیروزه از جمله سنگ‌هایی زینتی و با ارزش است که به علت خلل و فرج‌های زیادی که درون آن وجود دارد، نباید آن را با آب ‌شست. بهتر است آن را با پارچه‌های نخی نرم و تمیز و یا چرم جلا دهید. کانی فیروزه به راحتی کثیف و گرد آلوده می‌شود. بازدم بر آن اثر نامطلوب دارد. چناچه مدت زیادی در آب بماند جلای آن کاهش می‌یابد. اگر چربی یا روغن بر سطح فیروزه مالیده شود، خلل و فرج را پر کرده و به تدریج گرد و غبار موجود در هوا بوسیله ذرات چربی جذب شده و جلای فیروزه را از بین می‌برد. چنانچه اثر نفوذی ذرات روغن عمیق باشد، ممکن است کانی خاصیت جلاپذیری و صیقل مجدد را هم از دست بدهد.
سطح شکل فیروزه صدفی است. فیروزه در شعله حرارت تیره رنگ می‌شود و رنگ شعله را به علت وجود مس، سبز یا آبی می‌کند. اگر فیروزه را در لوله بسته قرار داده، حرارت زیادی به آن بدهیم آب تبلور فیروزه جدا شده، اثر آن بر دیواره لوله آزمایش ظاهر می‌شود و کانی به تیرگی می‌گراید.
مرحله به سازی فیروزه چگونه صورت می‌پذیرد؟
فیروزه‌ها جواهرات نسبتا نرم و کاملاحساس هستند. بدین معنی که رنگ فیروزه می‌تواند در طی استفاده کم‌رنگ شود.به همین دلیل امروزه حتی برای فیروزه‌هایی با کیفیت عالی، یک مرحله به‌سازی شامل واکس زدن در نظر گرفته می‌شود. عمل واکس زدن باعث می‌شود تا ضمن افزایش سختی و در نتیجه افزایش دوام کانی، از محو شدن رنگ فیروزه به مرور زمان نیز جلوگیری شود. این عمل حتی باعث افزایش قیمت و ارزش فیروزه می‌شود.

انواع تراش فیروزه:
فیروزه به ندرت به صورت تراش‌دار می‌باشد. اکثرا به‌ صورت برش کبوچان است. کانی فیروزه همچنین به صورت دانه تسبیحی و فانتزی نیز برش داده می‌شود. کشورهای صادرکننده فیروزه ایران، آمریکا، مصر، افغانستان می باشد.