جواهرات سلطنتی ایرانی – قسمت دوم

در سال 1722، حاکم جوان و بلند پرواز افغانی قندهار، محمود، ارتشی از 20 هزار نفر تشکیل داد و به ایران حمله کرده و اصفهان (پایتخت وقت) را به مدت 6 ماه محاصره و در نهایت آن را فتح نمود. شاه سلطان حسین دستگیر و اعدام شد.

ارتش افغانستان شهر را غارت و مجموعه گسترده زیورآلات و جواهرات متعلق به خزانه صفویه را به تاراج برد. بسیاری از این جواهرات در نهایت به دربار حاکمان مغول در شمال هند، در دهلی (Delhi) و آگرا (Agra ) رسید که توسط غارتگران افغانستان از گنجینه صفوی به فروش رفت. شاه محمود در سال 1725 درگذشت و شاه اشرف (Ashraff) که موفق شد پیشروی روسیه در ایران از شمال و یورش ترکیه از غرب را متوقف کند، جایگزین او شد.

با این حال در اکتبر 1729 نادر قلی بیگ (Nadir Qoli Beg)، رهبر پیروان 5 هزار نفری از طرف طهماسب دوم (Thamasp II ) شد که به دنبال بازپس گیری تاج و تخت پدرش بود. او در دامغان نیروهای اشرف را شکست داد و افغان ها را از ایران (Persia) بیرون راند. نادر توانست برخی از جواهرات به سرقت رفته از خزانه صفوی که در اختیار اشرف بود را بازپس گیرد.

نادر، پس از آنکه توانست تمام نیروهای خارجی را بیرون براند و اتحاد را در کل کشور بوجود آورد، توجه خود را به سمت گسترش پادشاهی ایران از طریق فتح سرزمین های خارجی، منحرف کرد. در آن زمان او خود را به عنوان شاه ایران، تحت نام نادر شاه، منصوب و در سال 1736، آذربایجان (Azerbaijan )، عراق (Iraq )، حوزه خزر (Caspian) از امپراتوری روسیه (Russian empire )، عمان (Oman )، بحرین (Bahrain )، و حوزه افغان از ولایت هرات را پیشاپیش فتح کرد. سپس توجهش به سمت سایر ولایات افغانستان و شبه قاره هند منحرف شد.

به گفته برخی از مورخان، انگیزه لشگرکشی نادرشاه به هند، به طور عمده به خاطر نیاز به پول برای دوام مالی پادشاهی اش بود. غنائم او پس از گرفتن پایتخت مغول از دهلی و آگرا شامل چندین تخت جواهرنشان و صندوق های بزرگ پر از الماس (diamond )، زمرد (emerald )، یاقوت کبود (sapphire) و یاقوت سرخ (ruby) بودند.

در میان الماس های معروف موجود در غنائم، کوه نور (Koh-i-Noor )، دریای نور (Darya-i-Noor)، نور العین (Nur-ul-Ain )، آگرا (Agra )، اورلوف (Orlov )، شاه (Shah )، شاه جهان (Shah Jahaan )، و الماس های تاجی ماه (Taj-i-Mah) وجود داشتند. به گفته برخی از مورخان دیگر ، حمله نادر شاه به دهلی و آگرا بخاطر امتناع امپراطور وقت مغول برای بازگرداندن جواهرات به سرقت رفته از خزانه صفویه در طول حمله افغان به اصفهان در سال 1722 بود، که در نهایت توسط غارتگران به دربار مغول فروخته شده بودند.

با توجه به این واقعیت که نادر شاه مقر امپراتوری مغول را برای این برخورد انتخاب کرد، آن هم زمانی که در عین حال می توانست بخاطر داشتن قوی ترین ارتش آن زمان در منطقه همین کار را با تاج و تخت عثمانی(Ottoman) و یا امپراتوری روسیه انجام دهد، نشان از اعتبار گفته های گروه دوم دارد.
نادر شاه پس از بازگشت از لشگرکشی موفق خود به هند، برخی از جواهرات را به قلمروهای پادشاهی همسایه، که شامل سلطان محمود (Sultan Mahmud) امپراتور عثمانی، ملکه الیزابت (Queen Elizabeth) از روسیه، و ابوالفیض خان (Abul Faiz Khan )، حاکم بخارا (Bukhara ) در ازبکستان (Uzbekistan) پیشکش کرد.

او همچنین برخی از جواهرات را به آستان مقدس امام هشتم مسلمانان شیعه، امام رضا (ع)، اهدا و گفته شده است که مقداری از آنها را نیز بین سربازان خود توزیع نمود.
پس از ترور نادر شاه توسط سربازان خود در سال 1747، خزانه ایران توسط فرماندهان ارتش که به او نزدیک بودند، غارت شد. این موضوع شامل فرمانده محافظ افغان او، یعنی احمد خان عبدعلی (Ahmad Khan Abddali) هم بود که چندین قطعه ارزشمند جواهرات از جمله الماس معروف کوه نور را با خود برد. سایر افرادی که دست خود را بر حداقل بخشی از جواهرات گذاشتند شامل: شاهرخ (Shah Rukh )، نوه نابینای خود نادر شاه، رئیس قاجار یعنی محمد حسن خان قاجار (Mohammed Hassan Khan Qajar ) ، و محمد کریم خان زند (Mohammed Karim Khan Zand) بودند. آغا محمد خان قاجار که در نهایت کل کشور را دوباره متحد کرد، برای جمع آوری مجدد گنجینه های خزانه افشاریه رنج های بسیاری را متحمل شد و برادرزاده و جانشینش فتحعلی شاه (1834-1797) به حفظ و گسترش این مجموعه در خزانه سلطنتی ادامه داد.

گفته می شود که فتحعلی شاه در طول حضور در دربار، خود را با قطعات بسیاری از این مجموعه می آراسته است. تاج کیانی (Kiani Crown) ، تخت طاووس (Takhte Tavoos ) و تخت نادری (Naderi) معروف، به دستور فتحعلی شاه ساخته شدند.