تجارت جواهر در عصر صفوی

تاریخ استفاده از زیورها و گوهرها، به اندازه تاریخ پیدایش آدمیان در پهنه گیتی، کهن و طولانی است. آدمیان نخستین، هنگامی که از زیورها و سنگ های رنگین استفاده می کردند، هیچ گاه در این اندیشه نبودند که ظاهر خود را با آنها آراسته، بر زیبایی خود بیافزایند.

چراکه آنان به اشیا و مواد گوناگونی که می شناختند از نظر سودمند بودن و ارزش های مادی واقعیشان می نگریستند. ایرانیان نیز از همان آغاز تاریخ خود، با گوهرها و زیورهای گوناگون سرو کار داشتند. آبادانی کشور و علاقه مند بودن مردم این سرزمین به زندگانی پرتجمل و با شکوه، توأم با زیبا پسندی، همواره گوهرها و زیورها را مورد توجه مردم ایران قرار می داده است.

ایران با داشتن معادن و کانی های فراوان، از غنی ترین کشورها در زمینه منابع زیرزمینی است. از فلزات گرانبها نظیر طلا و نقره گرفته تا سایر منابع معدنی دیگر در ایران وجود دارد. در دوره صفویه تعداد کمی از این معادن مورد بهره برداری قرار می گرفته است. تعدادی معادن طلا و نقره که شاردن (سیاح فرانسوی) از آنها با عنوان معدنیات خورشید و ماه یاد می کند، در این زمان استخراج می شد.

اما ایرانیان در توسعه و اکتشافات آن سعی فراوانی انجام نمی داده اند و تنها به آنچه که همیشه موجود بوده، اکتفا می نمودند.
از سنگ های بسیار مهمی که در آن دوران در ایران موجود بوده و هنوز نیز ایرانیان از آن بهره می برند، می توان از فیروزه نام برد. معدن فیروزه در ایران یکی نیشابور و دیگری در کوهی به نام فیروزه کوه است. بعد از فیروزه دیگر جواهری که در ایران به دست می آید، مروارید بوده و هست که در سرتاسر خلیج فارس به خصوص در اطراف جزیره بحرین صید فراوان داشته و مروارید های آن معمولا 10 تا 12 حبه (مقیاس وزن) وزن داشته است. صیادان طبق مقررات سخت گیرانه ای، ناگزیر بوده اند مروارید هایی را که از حد مذکور بالاتر بوده، به شاه تسلیم کنند.

علاوه بر معادن ایران، در زمان صفویه سنگ هایی نیز از خارج وارد می شد که مهمترین آنها زمرد و یاقوت بوده است. بنابراین می توان فهمید که در این دوره، تاچه حد تجارت رونق و گسترش یافته بوده که از نقاط مختلف جهان، سنگ های قیمتی را حمل و به ایران وارد می نموده اند. آوردن چنین کالاهای ارزشمندی نیاز به وجود امنیت و تأمین جانی و مالی داشته که می توان گفت تا حدودی در این دوره برقرار بوده است.

اما هنر زرگری و طلا سازی سابقه ای بس دیرین در هنر ایران زمین دارد. کشفیات گوناگون در ایران مؤید این نکته است که ایرانیان از زمان های بسیار دور با این هنر آشنایی داشته و آثار فاخر و گرانبهایی را به وجود آورده اند. از تاج پادشاهان هخامنشی و تخت معروف طاقدیس در دوره ساسانی گرفته تا اسباب سفره زرین خسرو پرویز، همه گویای هنرمندی صنعتگران ایرانی در طول تاریخ بوده است.

در دوره صفوی نیز، صنعتگران ایرانی در ایجاد رشته های طلا، ظرافت بسیاری داشته اند. چنانکه توسط آلات حدیده از یک قطعه شمش زرین یک مثقالی (واحد اندازه گیری)، رشته ای به طول 900 ذرع (واحد اندازه گیری مسافت) پدید می آورده اند. در میان شاهان صفوی، شاه عباس دوم به کالای اروپایی دل بسته بود. به همین لحاظ تعداد زیادی از هنروران فرانسوی و هلندی را در دوران او به کشور آمدند. وی عده ای زرگر و متخصص ذوب فرانسوی را به ایران دعوت کرده بود که در زرگرخانه به زرگری می پرداختند. شاه عباس دوم همچنین در موردی دیگر، ترتیب یک ساختمان مجزی همراه با چرخ های الماس تراش اروپایی را برای گوهرتراشان ارمنی می دهد که این امر نشان از رونق صنعت جواهرسازی و بازار جواهرات در دوره شاه عباس دوم دارد. میل شاه عباس دوم به جواهرات به حدی بود که خود طرحی برای تهیه جقه دستارش کشیده و دستور ساخت آن را داده بود.

پس از صلح و امنیتی که در ایران دوره صفوی، به ویژه پس از به قدرت رسیدن شاه عباس اول ایجاد شد، زمینه برای رونق گرفتن تجارت آماده گردید و بازرگانان و سیاحان تحت تأثیر امنیت ایجاد شده، به سوی ایران سرازیر گردیدند و موجبات پویایی اقتصاد ایران را فراهم آوردند. تجار کالاهای با خود آورده را در کشور عرضه می نمودند و با خرید مصنوعات ایرانی، آنها را به نقاط دیگری می بردند. در طی این معاملات هم خود به سود می رسیدند و هم باعث شکوفاتر شدن اقتصاد ایران می گردیدند.