تبعات دستگیری زنجانی در بازار سرمایه چیست؟

نکته اول و اساسی در هر اقتصادی این است که باید سازوکاری اندیشیده شود تا به جذب سرمایه کمک کند. در واقع احترام به سرمایه‌گذار و فراهم کردن محیطی امن و پربازده از جمله نیازهای اساسی هر اقتصادی است. بسیاری از اقتصاددانان دنیا به این موضوع تاکید دارند که سرمایه ترسو است؛ به این معنا که سرمایه گذار همواره از این بیم دارد که سرمایه خود را در جایی سرمایه‌گذاری کند که ضمن کسب سود سرمایه‌اش زیان نبیند. از سوی دیگر ما برای توسعه به انباشت سرمایه نیاز داریم. پس در این زمینه بایستی طوری عمل کنیم که سرمایه‌دار در این روند به بازار ما برای سپردن سرمایه خود اطمینان حاصل کند.

واقع این است که کسانی چون بابک زنجانی گرچه به عنوان سرمایه‌دار محسوب می‌شوند اما با توجه به حواشی و جنجالی که پشت سر چنین سرمایه‌گذارانی است می‌توان به گونه‌ای حضور آنان را مانعی برای حضور سرمایه‌گذاران دیگر در ایران قلمداد کرد. داستان بازداشت وی نیز لطمه زیادی به جریان سرمایه‌گذاری در ایران وارد خواهد کرد. پس لزوما باید سروسامانی به اقتصاد بیمار کشور داد تا از یک سو شاهد رشد امثال بابک زنجانی‌ها نباشیم و از سوی دیگر برای ایجاد توسعه در کشور به جذب سرمایه‌ سرمایه‌داران مختلف اقدام کنیم. به هر جهت پاسخ کلی به سئوالی که مطرح کردیم این است که اقتصاد بیمار بستر رشد چنین افرادی است.

البته این به معنای ایجاد یک اقتصاد سرمایه‌داری صرف نیست؛ بلکه با توجه به اینکه جذب سرمایه از اصول اولیه رشد اقتصادی است باید در این روند به گونه‌ای عمل کرد تا سرمایه از بازار کشور فرار نکند. اما در این روند باید به مساله دیگر نیز توجه داشت و آن نوع رقابتی است که در سیستم اقتصادی کشور حاکم است. آیا اقتصاد ایران قابلیت رقابت آنهم به طور عادلانه را دارد یا خیر؟ این موضوع نیز سبب می شود، سرمایه دار برای سرمایه‌گذاری در کشور دچار شک و تردید شود.از این جهت سرمایه هنگفتی که به صورت رانتی در دست بابک زنجانی قرار گرفت سبب شد تا وی به عنوان یک سرمایه دار کاذب در فضای کشور رشد کند. در این زمینه گفته می شود بابک زنجانی بدهی فراوانی به بانک‌ها دارد و به صورت رانت توانسته 168 شرکت وابسته به شستا (تامین اجتماعی) را بدون برگزاری مزایده در ازای 4 میلیارد یورو خریداری کند.

از این جهت نیز باید سیستم اقتصادی کشور را مورد انتقاد قرار داد. سیستمی که در آن دولت به عنوان سرمایه‌گذار و کارفرما فعالیت می‌کند و دولت خود به عنوان یک رقیب بدون رقیب در اقتصاد حضور دارد. همین عامل سبب می‌شود که دولت به مانند یک ماهی بزرگ در پهنه دریای اقتصاد به شکار بپردازد و خورده سرمایه‌داران دیگر برای کسب سود به دولت بچسبند و از شکارهای وی تغذیه کنند. به این نکته نیز باید اشاره کرد که اغلب شکار این ماهی بزرگ ماهیان و در واقع سرمایه‌گذاران دیگری است که تاب و توان رقابت با دولت را ندارند.

اولین ایراد اقتصاد دولتی این است که برخی از رانت‌های دولتی بیشترین استفاده را می‌کنند و برخی نیز که دستشان از رانت‌های دولت کوتاه است سعی می‌کنند زیر پای اقتصاد دولتی له نشوند. البته در ساختار اقتصاد رانتی دولت نیز یک رقابت دیگر برای بهره‌مندی از رانت ایجاد می شود که این موضوع نیز معضل دیگری در اقتصاد دولتی محسوب می‌شود.

تحریم‌ها نیز به عنوان سایه و حیاط خلوت رشد و نمو مفسدان اقتصادی به شمار می‌آید. تحریم‌ها به نوعی بیماری اقتصادی را شدت می‌بخشند و در این زمینه راه‌حل‌هایی برای از بین بردن تاثیر تحریم‌ها اندیشیده می‌شود که گاها غیر شفاف و راه میان‌بر هستند. بدون شک برای جلوگیری از پدید آمدن افرادی چون زنجانی که خود را قهرمان دور زدن تحریم‌ها می دانند باید وضعیت تحریم‌ها را سروسامان داد. بدون شک بسیاری از افراد در زیر سایه تحریم‌ها به سود کلانی دست یافته‌اند که بابک زنجانی هم یکی از آنهاست. چرا که او هر چقدر خود را انسان میهن‌پرستی توصیف کند،‌ نمی‌تواند و نمی‌توانسته از سود سرشار چنین اقداماتی بی‌بهره باشد.

نکته اساسی در این روند نحوه کار دولت است. دولت باید نقش خود در اقتصاد را از متولی بودن به ناظر بود تغییر دهد و زمینه ایجاد یک بازار رقابتی عادلانه را فراهم کند. به طور کل حضور دولت به عنوان متولی در ساختار اقتصادی کشور از حضور سرمایه داران دیگر و رشد بخش خصوصی در اقتصاد ایران جلوگیری می‌کند. از سوی دیگر روند فرسایشی که فعالیت بخش دولتی در ساخت و عمران کشور دارد بسیار بالاست و گاهی شاهد آن هستیم که برای مثال روند ساخت یک ورزشگاه آنقدر به درازا می انجامد که پایه اصلی ساختمان آن به جای تکمیل به بازسازی نیاز دارد. دولت در این زمینه باید بازوی نظارتی خود را نیز بسیار قوی کند و به عنوان یک پاسبان امین از سرمایه سرمایه‌داران محافظت کند و در ازای آن مالیات لازم را اخذ کند. با این وجود است که یک بازار رقابتی سالم و عادلانه بوجود می‌آید. رقابتی که در آن هیچ رانتی وجود نداشته دارد و افراد بر اساس تعهد و بهره‌وری بالایی که دارند برای در دست گرفتن پروژه‌های مختلف انتخاب شده و رشد می‌کنند و در این اقتصاد است که خبری از بابک زنجانی‌ها و امثالهم نیست.